Ruchoma czcionka i Gutenberg

Jego metoda wyglądała jak następuje: wziął miękką glinę 

i wyciął w niej znaki (…) tak cienkie jak krawędź monety. 

Każdy znak stanowił osobną czcionkę. Wypalił je w ogniu, 

żeby stały się twarde. Uprzednio przygotował żelazną płytę, 

którą pokrył mieszaniną sosnowej żywicy, wosku i popiołu 

z papierem. Kiedy chciał drukować, wziął żelazną ramę 

i umieścił ją na płycie. Na tym ułożył ciasno czcionki. 

Gdy rama była pełna, całość tworzyła jedną solidną matrycę 

(…) Dla każdego znaku było kilka czcionek, a dla niektórych

najczęściej używanych 20 lub więcej. Trzeba było bowiem 

być przygotowanym na to, że jeden znak występował wiele 

razy na tej samej stronie. Gdy znaki nie były używane,

opatrywał je papierowymi etykietami i trzymał 

w drewnianych pudełkach.

R. Temple, Geniusz Chin

Zaczniemy od czcionki i to od razu tej ruchomej, 

a ta powstała w 1300 roku w Chinach, jej autorem 

był Bi Shenga (najprościej czcionka to: klocek drewniany

lub metalowy którego górna powierzchnia (oczko) jest 

uformowana tak by dawała w druku odbitkę litery 

lub znaku typograficznego).

W Europie przywitaliśmy ją dopiero w XV wieku 

i zanim nasunie nam się Pan Gutenberg, to pierwszy był

Laurens Janszoon Coster. Nie należy jednak zarzucać 

Jahannes Gutenbergowi plagiatu,opracował on i udoskonalił 

sposób konstruowania czcionek na nowo, zaczął stosować 

wymienną matrycę, zaprojektował własną prasę drukarską 

i… w 1455 wydrukował 42-wierszową Biblię, która wciąż 

jest niedoścignionym wzorem składu tekstu. Jest też zresztą 

pierwszą Europejską książką drukowaną.

Najważniejsze przy składzie jest zachowanie jednolitej 

szarości łamu. Między wyrazami nie powinny pojawić się 

białe wyrwy, jest to tym trudniejsze,im wiersz jest krótszy,

a w przypadku Biblii Gutenberga wiersze są bardzo krótkie... 

Aby zachować jednakowe i zbliżone do optymalnych odległości

wyrazowe Gutenberg wykorzystał różne warianty. Jego garnitur 

wersji znaków liczył 290 pozycji – były tam i pojedyncze znaki, 

i ligatury czy skróty. Kolejna rzecz to optyczne wyrównanie 

prawego marginesu, czyli niektóre znaki jak dywizy, kropki 

czy przecinki są nieco wysunięte w prawo, nie ma tu linii prostej. 

Co daje nam wrażenie, że łam jest równy.

Ewolucja czcionki, była pierwszym krokiem do upowszechnienia 

słowa pisanego, a także do tworzenia prób układu strony, który

wynikał z właściwości tamtejszych pras drukarskich czy matryc 

do odlewania czcionek, popularne stało się też stosowanie łamów, 

pewnie w ten sposób łatwiej było ustawić czcionki. Teksty przestały

być tak bogato zdobione, choć niektóre wciąż dekorowano i wykańczano 

ręcznie. Po prostu prasie drukarskiej zawdzięczamy możliwość 

masowego produkowania książek.

J.